De Kromme Rijn in 12 wandelingen
Wandeling 1: Rondje Wijk bij Duurstede
Langs de Kromme Rijn kun je vanaf Wijk bij Duurstede tot in Utrecht een wandeling van 29 km maken die grotendeels over het jaagpad langs de rivier gaat. Dat is een pittig eindje lopen. Maar je kunt het hele traject ook in etappes verdelen en er rondwandelingen van maken. Dit jaar, 2022, is het 900 jaar geleden dat de Kromme Rijn werd afgedamd. Een mooie aanleiding om elke maand een rondje Kromme Rijn te lopen. De eerste wandeling begint in Wijk bij Duurstede; het beginpunt van de Kromme Rijn (3km). Een routekaartje vind je op route.nl of haal bij de VVV de wandelkaart Krommerijnstreek.
De wandeling start op de Markt (knooppunt 76). Markante gebouwen zijn daar het oude stadhuis en de Grote Kerk. Het stadhuis is gebouwd in de jaren zestig van de 17de eeuw. Sinds de verhuizing in 1981 naar het nieuwe gemeentehuis is alleen de raadszaal nog in gebruik als trouwlocatie. Op de begane grond was het politiegebouw gevestigd en de stadsgevangenis. Dit is nu het domein van de VVV. Het pand wordt gerestaureerd en daarna krijgt Museum Dorestad in het stadhuis zijn nieuwe onderkomen. Het naast het stadhuis gelegen café-restaurant De Engel kent ook een lange historie. Eind 15de eeuw was hier al een herberg gevestigd met dezelfde naam. Op de website WijkToenWijkNu is aan de hand van oude foto's veel achtergrondinformatie te vinden over de historie van Wijk bij Duurstede.
Volg de bordjes richting kasteel en ga linksaf de Peperstraat in. Even verderop sla je rechtsaf (knooppunt 77) naar de verrassend groene Mazijk. Je loopt gemakkelijk aan de smalle, overdekte doorgang aan het begin van de Mazijk voorbij. Als je lang bent moet je oppassen om je hoofd niet te stoten.
Aan het eind van het smalle steegje aan het begin van de Mazijk loop je langs de voormalige mandenmakerij. Tot de jaren zeventig van de vorige eeuw was het pand totaal vervallen en in gebruik als garage. Het werd verbouwd tot woonhuis met behoud van de karakteristieke kenmerken zoals de ronde raampjes en de wolfskap.
De Mazijk wordt ook wel de groene long van Wijk bij Duurstede genoemd. In januari zijn de lindebomen aan beide zijden van het pad nog kaal. In de lente komt het jonge groen weer tevoorschijn. Eind vorige eeuw zijn de muren langs het straatje gerestaureerd, net als de panden aan het groene plein achter de muren.
Ga aan het eind van de Mazijk linksaf (knooppunt 75) en vlak daarna (knooppunt 74) rechtsaf door de toegangspoort van het park rond kasteel Duurstede.
Heel soms kom je ze nog tegen, de Romeinen die hier in de Romeinse tijd een vesting hadden: castellum Levefanum. De noordgrens van het Romeinse Rijk liep dwars door Wijk bij Duurstede langs de Rijn. De Romeinen liepen hier in 2015 in het kader van de Romeinendag, georganiseerd door Museum Dorestad.
Kasteel Duurstede staat op de plek waar in de vroege Middeleeuwen Dorestad lag; een van de belangrijkste havenplaatsen van Noordwest-Europa. Dorestad verdween eind negende eeuw van de kaart omdat de bedding van de Rijn zich verplaatste en de haven verzandde. Vlakbij lag het gehucht Wijk, vandaar de naam van de huidige plaats: Wijk bij Duurstede. De vierkante toren is het oudste gedeelte van het kasteel en stamt uit de 13de eeuw. Het is een donjon, een versterkte woontoren gebouwd in opdracht van de heren van Abcoude. In die tijd was het een strategische plek op de splitsing van de Nederrijn in Lek en de afgedamde Kromme Rijn. In opdracht van de bisschop van Utrecht werd het kasteel later uitgebreid.
Het park rond het kasteel is de moeite waard om er even rond te lopen. Wij kiezen hier de kortste weg langs de gracht naar knooppunt 68. Vanaf dat punt loop je richting Lekdijk Oost naar knooppunt 60.
Sla linksaf richting de haven (knooppunt 73). Je loopt op de plek waar in de Midddeleeuwen de dam lag die de Kromme Rijn afkoppelde van de Rijn die hier verder stroomde als Lek. De dam, die zo'n 450 meter lang was, ligt deels onder de dijk en deels onder de bebouwing van Wijk bij Duurstede. In die tijd, de 12de eeuw, werd de loop van rivieren aan banden gelegd door bedijking. De Rijn vindt zijn oorsprong in de Tomasee in de Zwitserse Alpen. In het begin is het niet meer dan een snelstromend bergbeekje. Op zijn weg door Zwitserland, via Duitsland naar het laagland verandert het beekje in een brede rivier gevoed door regenwater en smeltwater uit de bergen in midden Europa. Niet gehinderd door dijken en sluizen zocht het water in het verleden de weg van de minste weerstand naar de Noordzee.
De Kromme Rijn was aan het begin van de jaartelling de hoofdstroom van de Rijn. Ter hoogte van het huidige kasteel Duurstede ontstond een doorbraak in de oeverwal en lekte water van de Rijn weg in wat oorspronkelijk een klein zijstroompje was dat later de naam De Lek kreeg. De Lek werd door de eeuwen heen steeds actiever. Met de afdamming van de Kromme Rijn in 1122 werd de Lek uiteindelijk de hoofdstroom. Later werd in de dam een duikersluis geplaatst zodat naar behoefte water kon worden ingelaten. Hier ligt de oorsprong van de Waterschappen. Wie de sleutel had om de sluis te openen bepaalde hoeveel water er door de Kromme Rijn mocht stromen. Daar was dan ook regelmatig ruzie over. Met de aanleg van het inundatiekanaal werd de duikersluis overbodig en uiteindelijk in 1988 volgestort met beton. Met de dijkverzwaring verdween hij volledig. Ga je in de tijd terug op topotijdreis.nl, dan kun je de precieze plek nog vinden (1968 Inl(aat)S(luis). In het landschap is hij ook nog zichtbaar. Als je goed kijkt zie je een rommelig stukje bij de laatste krib voordat je bij de haven komt. Aan de andere kant van de dijk loopt een slootje aan de rand van het park rond kasteel Duurstede; daar stroomde het water van de Lek de Kromme Rijn in.
Volg wandelknooppunt 73 - 10 richting 86 langs de haven en de beermuur. De beermuur is een oude verdedigingsmuur; niet alleen tegen de vijand, ook tegen het water. Er was en is wel een doorgang: de Waterpoort. Bij extreem hoge waterstand van de Lek, 7.20 meter +NAP, kan hij worden afgesloten. De Waterpoort is een van de zes stadspoorten die in het verleden toegang gaven tot Wijk bij Duurstede. Op een doorsneedag in het jaar kun je je niet voorstellen dat het water van de Lek zo hoog komt dat het Wijk bij Duurstede kan binnenstromen, zelfs niet als de uiterwaarden vollopen. Het reliëf in de muur naast de poort laat zien hoe hoog het water in het niet zoverre verleden is gekomen.
De molen Rijn en Lek, even verderop, is gebouwd op een andere oude stadspoort, de Leuterpoort. Tegenover de molen is een opgang naar het haventerrein. De wandeling kun je uitbreiden met een extra rondje haven.
Vanaf de andere kant van de haven heb je een mooi uitzicht op de molen en de huizen langs de Dijkstraat. Je kunt tot vlak bij de Lek en Nederrijn lopen. Richting Utrecht heb je zicht op het veerpont en in de verte de kruising met het Amsterdam-Rijnkanaal. Het is nog altijd een strategisch punt. Een continu bemande verkeerspost regelt het drukke scheepsvaartverkeer en waakt voor calamiteiten.
Bij hoog water krijg je een indruk van de honderden meters brede Rijn die in het verleden langs het huidige Wijk bij Duurstede stroomde. Zoals begin januari 2022 toen het waterpeil van de Rijn in hoog tempo steeg door de vele regen en het smeltwater uit Zwitserland en Duitsland. Je kijkt hier richting Amerongen naar de Nederrijn op het punt waar in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 1866 het begin van de Kromme Rijn werd verlegd. Het water stroomt sinds die tijd via het gegraven inundatiekanaal naar de Kromme Rijn.
Er kwam een sterk verbeterde sluis: de inundatiesluis. Via sluizen en waterwegen kon het land rond Utrecht en Amsterdam snel onder water worden gezet. Een laag van 40 cm was voldoende om de vijand tegen te houden. Manschappen en materieel zouden vastlopen en voor een boot was het water te ondiep. Deze manier van verdedigen was uniek in de wereld. Militair heeft de sluis geen functie meer. Voor het beheren van de waterstanden in de Kromme Rijnstreek is hij nog altijd onmisbaar. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, HdSR, is tegenwoordig verantwoordelijk voor het beheer in de hele Kromme Rijnstreek: het zuiveren van afvalwater, het onderhoud van de dijken en het regelen van het waterpeil.
Even verderop is een schotbalkenkering aangelegd die bij extreem hoog water gesloten kan worden. Het korte kanaal tussen de twee sluizen is een kwelkom of ontvangkom. Hierin kan het water dat vanuit de Nederrijn binnenkomt tot rust komen.
Sla bij knooppunt 86 linksaf richting knooppunt 82 (Singel). Je kruist nu de Kromme Rijn. Op de brug over de schotbalkenkering kijk je uit over de Kromme Rijn. Het eerste stukje is de verlegde Kromme Rijn, gegraven voor de aansluiting op het inundatiekanaal. In het vaarseizoen kun je vanaf de brug de KrommeRijnder zien liggen. Het is een replica van de trekschuit die mensen en handel vervoerde tussen Wijk bij Duurstede en Utrecht. Nu vervoert de Krommerijnder tussen april en oktober toeristen voor een tochtje op de Kromme Rijn.
Je verlaat de wandelknooppunten en loopt een stukje zo dicht mogelijk langs de Kromme Rijn die hier verborgen ligt achter de huizen. Meteen na de brug sla je rechtsaf de Blauwe Pannen in. Dit straatje gaat langs de ligplaats van de Krommerijnder. Hier kun je even genieten van de Kromme Rijn met aan de overkant een boomgaard.
Loop tussen de huizen door parallel aan de Kromme Rijn. Je komt uit op De Kolk en gaat hier rechtsaf een klein stukje de Prins Hendrikweg op. De inham bij het groene huis De Zonnewijzer is het balkengat. Hier lagen boomstammen in het water tot het hout was uitgewerkt. Zo bleven ze mooi recht. Ze werden vervolgens verzaagd in de houtzagerij De Zonnewijzer die hier stond. De lariksstammen in het water zijn van het Utrechts Landschap en gaan gebruikt worden als slagboom.
Achter de Zonnewijzer is een veldje waar je tot dicht bij de Kromme Rijn kunt komen. Keer vervolgens om en volg de Prins Hendrikweg richting centrum Wijk bij Duurstede en sla linksaf De Kolk in. De naam De Kolk verwijst naar het punt waar de voormalige loop van de Kromme Rijn en het in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie gekanaliseerde gedeelte bij elkaar kwamen.
Je komt uit op het straatje met de naam Langs de Rijn. Hier loopt ook het Kromme Rijnpad langs, een bewegwijzerde route grotendeels over het jaagpad van Utrecht naar Wijk bij Duurstede. Net als De Kolk verwijst de naam van deze weg naar de historie. Hier stroomde in het verleden de Kromme Rijn. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw stond deze stroom nog in verbinding met de verdere loop van de Kromme Rijn. Er lag alleen een sluis op het punt waar de oude loop en het gekanaliseerde deel bij elkaar kwamen. Het slootje langs de weg herinnert nog aan die tijd.
Ga op de Singel aangekomen linksaf en steek vervolgens bij het Walplantsoen het eerste deel van de parkeerplaats schuin over naar de Plantsoensteeg. In de negentiende eeuw lag op het Walplantsoen een binnenhaven. Van hieruit vertrok de trekschuit over de Kromme Rijn richting Utrecht. Nu is de auto het belangrijkste vervoersmiddel en is het haventje veranderd in een ruime parkeerplaats.
Na de kruising met de Klooster Leuterstraat gaat de steeg over in het Kerkstraatje. Je komt langs de zij ingang van de Grote Kerk. Hier stond tot in de 16de eeuw het koor van de kerk. Bij een grote brand in 1579 werd het koor verwoest en nooit meer herbouwd.
Loop om de kerk heen: Peperstraat - Markt en je bent weer bij het beginpunt van de wandeling.