De Kromme Rijn in 12 wandelingen
Wandeling 2: Tussen Wijk en Steenen Brug
Langs de Kromme Rijn kun je vanaf Wijk bij Duurstede tot in Utrecht een wandeling van 29 km maken die grotendeels over het jaagpad langs de rivier gaat. Dat is een pittig eindje lopen. Maar je kunt het hele traject ook in etappes verdelen en er rondwandelingen van maken. Dit jaar, 2022, is het 900 jaar geleden dat de Kromme Rijn werd afgedamd. Een mooie aanleiding om elke maand een rondje Kromme Rijn te lopen. De tweede rondwandeling gaat over het jaagpad vanaf Wijk bij Duurstede en door het ontginningslandschap van Langbroek. Je volgt de wandelknooppunten 89 - 88 - 46 - 47 - 22 - 74 - 34 - 32 - 52 - 51 - 41 - 89 (7,6 km). Een routekaartje vind je op route.nl of haal bij de VVV de wandelkaart Krommerijnstreek.
De wandeling begint bij het Toeristisch OverstapPunt (knooppunt 89) bij Familierestaurant De Jonge Graaf. Op de zuil staat informatie over de Kromme Rijnstreek en het cultuurhistorisch erfgoed dat je tijdens de wandeling tegenkomt.
Vanaf de parkeerplaats ga je rechtsaf over de Groenewoudseweg. Je kruist hier de Kromme Rijn. Links van de weg zijn boomgaarden die zo kenmerkend zijn voor dit fruitteeltgebied. De grond van de stroomruggen is vruchtbaar en waterdoorlatend waardoor in het voorjaar de grond sneller opwarmt. De hoogstambomen uit het verleden hebben plaats gemaakt voor laagstam. Van eind maart tot in mei kun je genieten van de fruitbomen die in bloei staan. De pruim bloeit als eerste, gevolgd door de kers, de peer en tot slot de appel.
Bij de T-kruising (knooppunt 88) ga je rechtsaf over de Landscheidingsweg. De weg ligt op de grens van twee landschapstypen: de blokverkaveling rechts op de stroomrug van de Kromme Rijn en het karakteristieke cope-landschap links met zijn langgerekte kavels. Op de topografische kaart op www.topotijdreis kun je dat goed zien. De ontginning op de stroomrug ging geleidelijk en de grond hoefde niet ontwaterd te worden. Naar behoefte werd een stukje land geschikt gemaakt voor landbouw. Vandaar de verkaveling in onregelmatige blokken.
De Landscheidingsweg is de achterkade van de kavels die in de Middeleeuwen vanaf de Langbroekerwetering werden uitgezet. Voor de afdamming van de Kromme Rijn was het gebied ten noorden van de Landscheidingsweg een ontoegankelijke, natte wildernis. Het lag verder van de rivier af. Bij overstromingen bleven hier de kleine kleideeltjes achter als het water zich weer terugtrok. Het zijn de zogenaamde lager gelegen komgronden. Na de afdamming van de Kromme Rijn kwam er een eind aan de overstromingen en kon het moerasachtige gebied tussen Kromme Rijn en Utrechtse heuvelrug ontgonnen worden. Om de grond te kunnen bewerken moest de grondwaterstand omlaag. Er werd een wetering gegraven. Van daaruit werden lange kavels uitgezet, gescheiden door sloten die afwaterden op de wetering. Hier ligt de oorsprong van de waterschappen.
De ontginning gebeurde in opdracht van Godebald, de bisschop van Utrecht. Dienstmannen van de bisschop kregen een rol als wat we nu projectontwikkelaars zouden noemen. Hun status steeg en daar paste een mooi verblijf bij. In het begin waren dat versterkte huizen, later kastelen met een slotgracht en ophaalbrug: een ridderhofstad voor de adel. De kavels werden verpacht en waren een bron van inkomsten. Vanaf de 17de eeuw dienden de kastelen als buitenverblijf voor rijke kooplieden. Het witte kasteel Sandenburg aan de Langbroekerdijk is hier een voorbeeld van. Nog altijd is het gebied links van de Landscheidingsweg eigendom van kasteel Sandenburg. Deels is het ingericht als natuurgebied en rustgebied voor de vogels en zoogdieren.
Even verderop bij knooppunt 46 linksaf langs de slagboom over het zandpad door de griendbosjes richting Langbroekerdijk. Ondanks de ontwatering bleven sommige kavels te nat voor landbouw. Die werden in gebruik genomen voor de griendcultuur of voor essenhakhout. Wilgen kunnen goed tegen natte omstandigheden. In nette rijen werden wilgentakken geplant. Jaarlijks werden de wilgentenen afgesneden. Er werden manden en hoepels van gemaakt. Essenhakhout en dikke wilgentakken werden gebruikt voor het handvat van gereedschap.
Het pad waar je loopt is opengesteld door de familie die Landgoed Sandenburg in eigendom heeft. Het landgoed, dat tussen de Kromme Rijn en de Utrechtse Heuvelrug ligt, is 600 hectare groot. Het wordt op een duurzame en milieuvriendelijke manier beheert met oog voor natuur en biodiversiteit. Het onderhoud van een landgoed kost veel geld. Net als vroeger worden inkomsten gegenereerd uit het verpachten van grond en de verhuur van huizen en boerderijen. Daar zijn nieuwe inkomstenbronnen bij gekomen. In de oranjerie kun je trouwen of vergaderen. In het koetshuis zijn verschillende bedrijven gevestigd. En omdat het beheer valt onder de Natuurschoonwet is er ook subsidie voor natuurbeheer. Een van de voorwaarden daarvoor is dat wandelaars tussen zonsopkomst en zonsondergang op de daarvoor aangewezen paden kunnen genieten van de natuur en het landschap.
Ook in de winter en het vroege voorjaar, als bomen en struiken nog kaal zijn, laat de natuur zich zien. Zoals op veel landgoederen bloeien er langs het pad in januari en februari sneeuwklokjes gevolgd door het geel van het speenkruid. Het groen waaruit het gele bloemetje op de foto uitpiept is niet van het speenkruid maar, als ik het goed heb, van het fluitekruid dat in april en mei in een zee van witte bloemetjes bloeit. In maart en april ziet het in dit gebied wit van de sleedoorn. Eerst verschijnen de bloemetjes en daarna pas het groene blad.
Al ver voor het einde van het pad heb je zicht op een dwarshuisboerderij aan de Langbroekerdijk. Aan de luiken kun je zien dat de boerderij bij kasteel Sandenburg hoort. De luiken hebben een witte zandloper op een rood vlak en een donkergroene omlijsting. Pachtboerderijen zijn verplicht om de luiken in de kleur van het landgoed te schilderen, ook als de boerderij zelf in eigendom is maar op grond staat die nog in bezit is van het landgoed. Elk kasteel heeft zijn eigen kleuren. De boerderij staat aan het water van de Langbroekerwetering en is vanaf de weg alleen bereikbaar via een bruggetje. Dat lijkt onhandig. Vroeger ging alle vervoer echter vooral over water. De onverharde dijk was in het natte seizoen onbegaanbaar.
Ga rechtsaf over de Langbroekerdijk naar knooppunt 74. De bij de cope-ontginning uitgezette smalle kavels dwars op de wetering waren 100 bij 1250 meter, groot genoeg voor een boerenbedrijf om van te leven. Op de kop werd een boerderij gebouwd. Zo ontstond de lintbebouwing langs de Langbroekerwetering. In de verte zie je de Utrechtse Heuvelrug met de Gooyerwetering als achterkade.
Knooppunt 74 staat op de kruising Langbroekerdijk en Wijkerweg. Dit punt staat bekend als Steenen Brug, genoemd naar de stenen brug die hier over de Langbroekerwetering ligt. Het is de overgang van Neerlangbroek naar Overlangbroek. In vorige eeuwen was dit een ontmoetingsplaats voor de bewoners van het buurtschap Steenen Brug. Op de hoek was een boerenherberg met dezelfde naam. Op de brug en in de herberg wisselden de buurtgenoten nieuwtjes uit met elkaar. Een brand in 1990 die het pand verwoeste maakte een eind aan deze traditie. Loop verder naar knooppunt 34.
Het was mijn bedoeling om bij wandelknooppunt 34 rechtsaf te gaan, richting knooppunt 32 en langs de Kromme Rijn verder. Helaas was het pad door de extreem zware regenval in februari onbegaanbaar. Zelfs met laarzen aan was er geen doorkomen aan. Het Utrechtpad en een klompenpad gaan ook over dit pad, het zal dus de meeste tijd van het jaar wel te belopen zijn. Een alternatief is doorlopen naar knooppunt 27 en via 28 naar 32. Dat gaat grotendeels ook over zandpaden. Je kunt ook doorlopen over de Langbroekerdijk en bij de T-splitsing rechtsaf over de Amerongerwetering naar knooppunt 32. De kortste en meest zekere weg is teruglopen en via de Wijkerweg (knooppunt 74) het pad langs de Kromme Rijn oppakken (knooppunt 41).
Aan het eind van het zandpad door de griendbosjes kom je uit op de Amerongerwetering die overgaat in de Nieuweweg (knooppunt 32). Vlak voordat je de bebouwde kom van Wijk bij Duurstede ingaat passeer je de Kromme Rijn. Langs de rechteroever staan in de bloesemtijd de boomgaarden in bloei. Op de oeverwal langs de Kromme Rijn doen ze het erg goed dankzij de vruchtbare, goed doorlatende grond.
Vlak na de brug ga je bij knooppunt 52 rechtsaf richting knooppunt 51 -41. Dit deel van de wandeling volgt de route van het Kromme Rijnpad. De Kromme Rijn doet hier zijn naam eer aan en maakt een grote bocht. In de binnenbocht is in de jaren 80 van de vorige eeuw de wijk Noorderwaard gebouwd, genoemd naar het oorspronkelijke fruitteeltgebied Noorderweerd. Een waard of weerd is een vlak stuk grond dat in de loop der eeuwen is gevormd door de rivier. Bij overstromingen werd hier grind en zand afgezet, een perfect gebied om te wonen. Vandaar ook dat Cothen en Odijk in de binnenbocht van de Kromme Rijn liggen.
Tussen de nieuwbouw en de Kromme Rijn is een strook groen behouden gebleven en ingericht als park. Lopend over het pad langs het water met uitzicht op de boomgaarden aan de overkant vergeet je even dat je ook pal langs een woonwijk loopt. De Kromme Rijn is niet bedijkt. Dankzij de afdamming was dat niet meer nodig. De rivier was getemd en de oeverwallen aan beide kanten van de rivier waren voldoende om te beschermen tegen overstromingen. Later kwam er wel een houten beschoeiing om afkalving van de oever te voorkomen. Een waterhoentjes koestert zich op de beschoeiing in het lentezonnetje.
De natuur oogt eind februari nog heel kaal, maar als je goed kijkt zie je de voorbodes van de lente. De gele bloemetjes met hun fijne lintbloempjes langs de waterkant zijn Klein Hoefblad. De wilgenkatjes blinken zilverwit in de zon. Aan de vogels hoor je dat het voorjaar niet ver weg is. Het Koolmeesje herken je aan het geluid dat op een fietspomp lijkt. Maar ze kunnen je ook foppen met een grote variatie aan geluidjes.
Aan het eind van het park komt aan de overkant van de rivier een vrij brede vaart uit op de Kromme Rijn. Hij staat in verbinding met de Langbroekerwetering en lijkt pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw te zijn gegraven. Op de topografische kaarten van voor die tijd zijn alleen smalle sloten te zien in het even verderop gelegen ontginningsgebied tussen de Afscheidingsweg en de Langbroekerwetering.
Met het project Natuurvriendelijke Oevers Kromme Rijn is die, waar mogelijk, vervangen door een glooiende oever of onder de waterlijn afgezaagd. Zo kreeg niet alleen het water de ruimte, maar ook de natuur.
Na de brug over de Kromme Rijn (knooppunt 41) kom je dan toch echt in het buitengebied van Wijk bij Duurstede en de Kromme Rijn. Het pad loopt door het door Het Utrechts Landschap beheerde Vikinghof, onderdeel van de ecologische verbindingszone langs de Kromme Rijn. Waar mogelijk krijgt de rivier weer meer ruimte doordat de beschoeiing is weggehaald of afgezaagd. Soorten die hier vroeger voorkwamen zie je daardoor weer terug zoals de weidebeekjuffer, het ijsvogeltje en de zwanenbloem.
Vlak na de brug staat het gemaal Melkweg van Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden. Het gemaal zorgt er onder meer voor dat er tijdens nachtvorst voldoende water is om de fruitbomen nat te houden. Zo wordt vorstschade voorkomen. Te veel water in de polder wordt afgevoerd via de Kromme Rijn. Het gemaal is elektrisch en beheren van het waterpeil gebeurt op afstand.
Vikinghof was de naam van het voormalige natuurzwembad dat hier lag. Het is een klein maar interessant natuurgebiedje dat laat zien hoe rivieren in vroegere tijden het landschap van de Kromme rijn vormden. Een oude stroomgeul is opengelegd. De nu droge rivierbedding bestaat uit grindhoudend zand dat de rivier eeuwen geleden meevoerde uit Midden Europa. Er groeien nu bijzondere korstmossen en planten. Insecten vinden er voedsel en nestgelegenheid in het zand.
Even verderop kun je kiezen voor het jaagpad vlak langs de Kromme Rijn of het pad door de Vikinghof.
Wil je een goed beeld krijgen van de gevarieerde natuur van de Vikinghof, ga dan rechts door het hek van de Vikinghof. De februaristorm is ook hier niet ongemerkt aan voorbijgegaan. Verderop is een poel, struweel, grasland en de opengelegde stroomgeul. De natuur oogt in dit jaargetijde nog erg kaal. Maar met de lente op komst zal dat snel veranderen.
Ga aan het eind van het pad door de Vikinghof linksaf en pak de route van het Kromme Rijnpad weer op. Het jaagpad langs de Kromme Rijn houdt hier op. Pas na de bebouwde kom van Cothen kun je weer vlak langs de Kromme Rijn lopen. Maar lopend over het Groenewoudpad naar de Groenewoudseweg zijn in het landschap de sporen van de Rijn die hier vroeger liep duidelijk zichtbaar. De glooiingen in het landschap zijn gevormd door de rivier die hier voor de afdamming 900 jaar geleden vrij de weg van de minste weerstand volgde. Vanuit de bergen in Midden Europa voerde de rivier grind, zand en klei mee. Bij overstromingen bleef het grove materiaal vlak langs de oevers liggen. Zo ontstonden oeverwallen.
Het pad brengt je steeds dichter naar de Kromme Rijn. Het komt uit op de Groenewoudseweg. Je bent weer terug bij knooppunt 89. Naast de brug is een plek ingericht om aan de Kromme Rijn te zitten. Op het bankje kun je genieten van het uitzicht.